حجم مبنا چیست؟

مقدمه

در بازار سهام کشورهای مختلف، قانون‌گذاران و ناظران بازار همواره به دنبال این هستند که حرکت بازار سهام بر مبنای پارامترهای واقعی اقتصاد آن کشور باشد.
از این رو قوانینی وضع می‌شود که بتواند به این امر کمک کرده و مانع از مداخله سودجویان در بازار سهام و حرکت غیر واقعی قیمت‌ها در این زمینه شود.
در ایران نیز سازمان‌های ناظر قوانین مهمی از قبیل قانون حجم مبنا را تصویب کرده‌اند.
که به کارایی بیشتر بازار کمک کرده و باعث شوند حرکت سهم‌ها بر اساس عملکرد واقعی صنایع پیش رود.

قیمت پایانی

قیمت پایانی هر روز معاملاتی، یکی از مهم‌ترین پارامترهای بازار سهام است.
تمامی تسویه‌های روزانه و محاسبات سود و زیان، پس از اتمام روز معاملاتی بر اساس این قیمت محاسبه می شود.
هم‌چنین قیمت پایانی ملاک گشایش و دامنه نوسان سهم در روز آتی است. دلیل اهمیت حجم مبنا نیز این ناشی می‌شود که مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر قیمت پایانی هر روز معاملاتی است.

بر اساس یک تعریف کلی، قیمت پایانی عبارت از میانگین وزنی معاملات روزانه هر سهم (حجم هر معامله به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شود) با در نظر گرفتن حجم مبنا است.

تعریف حجم مبنا

حجم مبنا، میزان حجمی از معاملات یک سهم است که باید در هر روز معاملاتی مورد معامله قرار گیرد تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت روز بعد لحاظ شود یا به عبارت دیگر قیمت سهم بتواند سقف و کف دامنه نوسان مجاز آن روز معاملاتی را ثبت کند. در واقع در صورتی که حجم معاملات روزانه سهام یک شرکت کمتر از حجم مبنا تعیین شده باشد، قیمت پایانی به همان نسبت فقط می تواند افزایش یا کاهش یابد.
هدف اصلی از تعیین حجم مبنا این است که به سرمایه‌گذاران اطمینان دهد که قیمت سهم بر اساس حجم مشخصی از معاملات تغییر می‌کند و صرفاً بر اساس چند معامله با حجم کوچک قیمت پایانی تغییر نمی‌کند.

سابقه حجم مبنا

قانون حجم مبنا در بورس ایران در سال 1382 تصویب شد.
اما در آن زمان فقط برای نمادهای بورسی استفاده می‌شد.
اما با گذشت زمان نماد های فرابورسی نیز بر اساس این قانون معامله شدند.
این قانون پیش از 12 اسفند 1398 تنها در نمادهای شرکت های بورسی اعمال می شد و برای نماد های فرابورسی مقدار حجم مبنا 1 برگ سهم در نظر گرفته می شد.
قیمت پایانی نیز نمادهای فرابورسی بر اساس میانگین موزون تمامی معاملات انجام شده در روز محاسبه می‌شد.
پس از تصویب قانون جدید حجم مبنا، معاملات تمامی نمادهای بورسی و فرابورسی بر اساس قانون جدید انجام می‌شود.

حجم مبنا بر اساس قانون جدید

بر اساس مصوبه هفتم اسفندماه ۹۸ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، حجم مبنا برای شرکت های موجود در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس بر اساس 4 در ده هزار (0.0004) تعداد کل سهام شرکت تعیین شود. هم‌چنین در بازار فرابورس، حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس، ۵۰ میلیارد ریال، در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر ۱۲۰ میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال، حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ میلیارد ریال تعیین شده است.

محاسبه حجم مبنا

بر اساس جداول زیر، حجم مبنا شرکت‌های بورسی و فرابورسی قابل محاسبه است.
هم‌چنین لازم به ذکر است که ارزش مبنا در جداول، از فرمول زیر محاسبه می شود:

0.0004*تعداد سهام کل شرکت*قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی هفته = ارزش مبنا

تأثیر حجم مبنا بر قیمت پایانی

در ادامه مثالی از محاسبه حجم مبنا برای سهم شرکت سرمایه گذاری کوثر با نماد زکوثر ارائه می‌شود.

با توجه به تابلوی سهم، تمامی معاملات در نماد زکوثر روی ماکزیمم قیمتی روزانه یعنی 13.776 ریال انجام شده است.
این نسبت به روز گذشته 5 درصد رشد قیمتی داشته است.
اما قیمت پایانی در این نماد 13.440 ریال هست که نسبت به روز گذشته 2.44 درصد رشد داشته است.
بر اساس تابلوی معاملاتی نماد، حجم معاملات در این سهم 1.861.671 برگ سهم است.
در حالی که حجم مبنا در این سهم 3.810.976 برگ سهم هست.
در واقع بایستی حجم معاملات سهم حداقل برابر 3.810.976 در آن روز معاملاتی باشد تا قیمت پایانی بتواند سقف یا کف مجازه دامنه نوسان آن روز معاملاتی را ثبت کند.

در این شرایط که حجم معاملات کم‌تر از حجم مبنای آن است، با استفاده از نسبت و تناسب می توان به درصد تغییر قیمت پایانی دست یافت.
اگر 3.811.000 برگه سهم (حجم مبنا) معامله شود، قیمت پایانی 5% مثبت و یا 5% منفی کامل را می‌تواند ثبت کند.
حال با توجه به معامله تقریبی 1.862.000 برگه سهم، تغییرات قیمت پایانی بر اساس محاسبات زیر برابر با 2.44% درصد می‌باشد.

ذکر این نکته لازم است که در این روز معاملاتی برای سهام مذکور، تمامی معاملات درسقف قیمتی انجام شده و باعث سادگی محاسبات شده است،اما اگر قیمت معاملات در طول روز نیز تغییر کند، محاسبه قیمت پایانی پیچیده‌تر خواهد شد چرا که قیمت پایانی به صورت میانگین وزنی محاسبه خواهد شد.

تاثیر حجم مبنا

همان طور که اشاره شد، تا پیش از تاریخ 12 اسفند در نمادهای فرابورسی حجم مبنای در نظر گرفته شده 1 بود که در طول روز ممکن بود نمادی با تعداد معاملات بسیار کم در صف فروش 5 درصد ارزش خود را از دست بدهد یا به صف خرید و قیمت پایانی حداکثر برسد.
برای درک تأثیر حجم مبنا، با توجه به تصویر زیر که تاریخچه معاملاتی شرکت صنعت روی زنگان ارائه شده است.
همان طور که مشاهده می‌شود، در روز 16 مهر ماه تنها با حجم 2.648 برگ سهم، در مجموع به ارزش تنها دو میلیون تومان، شرکت 5 درصد از ارزش خود را از دست داده است.

تاثیر قانون جدید حجم مبنا در بازار

وقتی تعداد برگه سهم یک نماد زیاد باشد، به حجم مبنای بیشتری برای تغییر قیمت پایانی نیاز خواهد داشت.
به همین دلیل در معاملات سهام شرکت‌های بزرگ که حجم مبنای بالایی دارند، گاهی اوقات نوسانات کمتری را نسبت به سهام شرکت‌های کوچک می‌توان شاهد بود.

نتیجه‌گیری

با اتخاذ قانون جدید، انتظار می رود از سرعت افت قیمتی یا افزایش شتاب در قیمت نمادها کاسته شود.
چرا که در صورتی که سهم در صف فروش قرار گیرد انتظار می رود حجم متناسبی از سهم بین معامله گران دست به دست شود، که این امر موجب می شود از شدت نزول نیز کاسته شود.
البته که این مساله در روزهای منفی بازار به کار خواهد آمد.
هم‌چنین از شتاب رشد غیر منطقی بازار نیز کاسته شده و رشد بازار می‌تواند منطقی‌تر ادامه یابد.